کاروانسراها اقتضای زمانی هستند که سفرها با چارپایان و در روزها و ماه‌های طولانی انجام می‌شد. بنابراین مکانی لازم بود تا مسافران و چارپایان بین راه استراحت کنند و برای روزهای باقیمانده سفر نیرو و توان کسب کنند.بنابراین معماری و طریقه ساخت این کاروانسراها در کنار قدیمی و تاریخی بودن آنها حائز اهمیت است.

در گزارش قبلی،‌ با کاروانسرای «گز اصفهان» آشنا شدیم. در این گزارش به سراغ یکی دیگر از ۵۴ کاروانسرای ایرانی ثبت جهانی شده رفتیم. دیرگچین به خاطر امکانات زیادی که دارد به «مادر کاروانسراها»ی ایران معروف است. در حالی که کاروانسراهای دیگر فقط از اتاق و حجره، ایوان، محل استراحت و محل نگهداری چارپایان تشکیل شده‌اند، در دیرگچین دکان، حمام، آسیاب و بسیاری دیگر از امکانات را می‌بینیم.

دیرگچین کجاست؟

این بار به ۷۰کیلومتری قم- گرمسار می‌رویم و از اهالی روستای علی‌آباد سراغ کاروانسرای دیرگچین می‌گیریم. این کاروانسرای دوره ساسانی را اکثر مردم می‌شناسند چون از جاذبه‌های گردشگری قم است و از جاده قم به ورامین هم قابل دسترسی است. کاورانسرای دیرگچین در سال ۱۳۸۲ ثبت ملی شده است.

در پی تغییر جاده تهران به قم به مسیر حسن‌آباد در زمان امین‌السلطان، دیر گچین متروکه شد و افراد محلی از آن برای نگهداری دام استفاده بردند. در واقع در سال ۱۲۴۶ هجری شمسی و در دوران حکومت قاجاریان، جاده‌ای از تهران به سمت قم احداث شد که باعث دیرگچین متروکه و کم‌کم به فراموشی سپرده شود.

تا قبل از ثبت ملی این بنا دیرگچین باز هم برای نگهداری دام استفاده می‌شد، اما بعد از مهرماه ۱۳۸۲ این بنا از چارپایان تخلیه و شروع به مرمت شد.

کاروانسرایی با موقعیت مکانی خاص

موقعیت مکانی خاص این محل در مسیر جاده ابریشم،  یکی از دلایل گستردگی امکانات کاروانسرای دیر گچین است. البته قبل از این هم این نقطه محل ارتباط بین مناطق شمالی و شرقی با مناطق غربی و جنوبی ایران آن روزها بوده است.

در دوران حکومت‌های اسلامی دیرگچین درست در مسیر خراسان بزرگ بوده است و حاجیان بسیاری برای رساندن خود به سرزمین وحی از این مسیر می‌گذشتند و در این کاروان‌سرا اتراق می‌کردند.

 به جز اینها این کاروان‌سرا بر سر راه یک جاده تاریخی پراهمیت نیز قرار داشته است. جاده‌ای که از ری به اصفهان می‌رفت و روزگاری، به خصوص در دوران حکومت صفوی، جاده «دیر» نامیده می‌شد.

چرا دیرگچین؟

اولین چیزی که با شنیدن نام این کاروانسرا به ذهن می‌آید این است که چرا دیرگچین؟ علت این نامگذاری این است که مصالح اصلی ساخت این کاروانسرا گچ است. در کتب تاریخی از این کاروانسرا به نام «دیرالجص» نیز نامبرده شده است. «دیر» نام دیگر کاروانسرا و «جص» در عربی معنای گچ است. پیشتر گنبدی گچی در این کاروانسرا وجود داشته است که اکنون نیست.

قدمت کاروانسرایی با امکانات بسیار

قدمت دیرگچین را حدود ۱۷۰۰ سال تخمین زده‌ و به دوره انوشیروان ساسانی نسبت داده‌اند. آجر طاق‌های ضربی، گنبدها و برج‌های‌ نیم‌بیضی از عللی است که این سازه را به معماری دوران ساسانی مربوط می‌کند. البته دیرگچین سلجوقی، صفوی و قاجار مرمت شده و برخی بناهای فعلی آن در این دوران‌ها به آن افزوده شده است.

بنای اصلی کاروانسرا ۱۲۰۰هکتار است که اگر آتشکده، کوره‌ آجرپزی، آب‌انبار و قبرستانی بیرونی بنا را هم در نظر بگیریم وسعت آن به حدود ۲۰۰۰ هکتار هم می‌رسد. دیرگچین در داخل بنای خود مسجد، حمام، آسیاب سنگی و حتی دکان‌هایی هم دارد که برای خرید و فروش کالا به مسافران استفاده می‌شدند.

شترخوان در پشت حجره‌ها

برخی کاروانسراهای قدیمی مثل دیرگچین «شترخوان» هم داشتند. شترخوان جایی است که شتران کاروان را آنجا نگهداری می‌کردند و غذا می‌دادند. چیدمان اتاق‌های دیرگچین را براساس چیدمان شترخوان‌ها و موقعیت ورودی آنها در نظر گرفته‌اند. ۳۶اتاق این کاروانسرا به صورت ۸ یا ۱۰ اتاق در ۴ضلع بنا قرار گرفته‌اند و اعضای هرکاروان در سمتی که شترهای خود را اسکان می‌دادند، اتاق می‌گرفتند.

در بخش شمال‌شرقی کاروان‌سرا، اتاق شاه‌نشین وجود دارد که محل استراحت مسافران و میهمانان ویژه‌ بوده است.

مسجدی از صدر اسلام

در قسمت جنوب‌شرقی و سمت راست ورودی، عمارت مسجد وجود دارد که مساحت آن به حدود ۳۰۰ مترمربع می‌رسد. باستان‌شناسان در برسی‌های خود درباره این مسجد به این نتیجه رسیده‌اند که قدمت آن برای سده‌های ابتدایی اسلام است و محراب در دوره سلجوقیان بعدا به مسجد اضافه شده است.

همه کاروانسراهای قدیمی دارای حمام نبودند، چون حمام نیاز به حفر مخزن فاضلاب را بیشتر می‌کرد.  اما دیرگچین حمام بزرگی در ضلع جنوب غربی خود دارد که خزینه و گرمخانه هم دارد. در کنار این حمام سرویس بهداشتی هم ساخته شده است.

جدیدترین شهری که برای گردشگری پایدار قدم بر می‌دارد، «سن سباستین» اسپانیاست که قصد دارد ساخت هتل‌های جدید و اقامتگاهای مسافران را ممنوع کند. این مقررات برای ترویج استراتژی گردشگری پایدارتر از اوایل سال آینده اجرایی می‌شود.

سن سباستین که در سال ۲۰۱۶ به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا تعیین شد و توسط بیش از ۱۰۰ راهنمای سفر و رسانه در سراسر جهان برای سفر پیشنهاد شده است، به خاطر فرهنگ باستانی باسک، زیبایی خلیج لاوکونچا و غذاهای نوآورانه که آن را در سراسر جهان مشهور کرده است، شناخته می‌شود و حالا توسط گردشگران به مرز اشباع رسیده است.  

 بخش قدیمی این شهر، منطقه‌ای است که بیشترین آسیب را از نظر گردشگری می‌بیند و شورای شهر سن سباستین آن را «منطقه گردشگری اشباع‌شده» می‌نامد. مردم محلی در سال ۲۰۱۸ به توریسم بیش از حد در این شهر اعتراض کردند و ادعا داشتند که آنها را مجبور به ترک خانه‌هایشان و زندگی در روستاهای اطراف کرده است.

«انکو گویا»، شهردار سن سباستین، درباره این تصمیم اظهار نظر کرده و گفته است که مناطق خاصی از شهر به عنوان «اشباع‌شده» طبقه‌بندی می‌شوند. با وجود این واقعیت که در حال حاضر اقامتگاه‌های فراوانی برای گردشگران وجود دارد، دیگر اجازه ساخت هتل و اقامتگاه جدید صادر نخواهد شد.  

حجم بالای گردشگران در این شهر پیامدهای منفی مانند کاهش کیفیت غذاهای محلی و فرهنگ را به همراه داشته است.

افزون بر این، شهر ایتالیایی ونیز نخستین شهری بود که به دلیل اتخاذ ابتکارات بسیاری برای حفظ اکوسیستم ظریف و معماری میراث خیره‌کننده خود خبرساز شد. به عنوان مثال، ورود کشتی‌های تفریحی به تالاب ونیز منع شد و دیوارهای دریایی برای جلوگیری از جزر و مدهای قوی ساخته شد. این ممنوعیت در حالی ایجاد شد که یونسکو هشدار داد در صورت ادامه شرایط کنونی، این شهر را در فهرست میراث در خطر قرار خواهد داد.  

ونیز همچنین طرحی برای دریافت ورودیه از گردشگران داشت که فعلا از آن عقب‌نشینی کرده است. آمستردام در هلند نیز دیگر شهری است که با تبعات منفی حضور بیش از حد گردشگران روبه‌روست.  

یکی از آثار مهم این شهر دیدنی، بازار تبریز است. این بازار سرپوشیده از شهرتی جهانی برخوردار است که بازدید از آن به شدت توصیه می‌شود.

بازارگردی در بازار تبریز

بازار تبریز یکی از بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده جهان و جزو زنده‌ترین بازارهای تاریخی ایران به شمار می‌رود که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این بازار که شامل مجموعه‌ای از ساختارهای مختلف اجتماعی است، در میان بازارهای ایران منحصربه‌فرد است.

سازه‌های آجری پیوسته، طاق‌ها و گنبدهای بلند بازار، کثرت تیمچه‌ها، استقرار تعدادی مدرسه و مسجد و سبک طراحی حجره‌ها، همگی از وجود نمونه‌ای عالی از محیطی تجاری در کنار زندگی اسلامی حکایت دارند.

بازار تبریز با بیش از پنج هزار مغازه، دارای تعداد زیادی مسجد و مدرسه و سرا است که از آن جمله می‌توان به بازار امیر، بازار حلاجان، راسته کهنه، بازار حاج محمد حسین، صفی، بازار امیر ابوالحسن، سرای حاج میرزا علی نقی، تیمچه حاج صفرعلی، تیمچه و دالان میرزا شفیع اشاره کرد که در این میان تیمچه مظفریه و راسته قیصریه از زیباترین بخش‌های بازار هستند.

بازار تبریز با کوچه‌پس‌کوچه‌های متعدد و پیچ‌درپیچ که سال‌ها تاریخ و خاطره را با خود یدک می‌کشد، با دیوارهای آجری قدیمی، درهای چوبی قهوه‌ای، مردمان مهربان، بافت سنتی و قدمت طولانی، گردشگران زیادی را در طول سال به شهر تبریز می‌کشاند. پس اگر گذرتان به این بازار افتاد، ضمن قدم‌زدن و لذت‌بردن از معماری جذاب آن می‌توانید کالاهای درجه یک و عالی مانند محصولات چرمی، پارچه، فرش دستباف، آجیل، صنایع دستی و... را با قیمت‌های خوب و مناسب تهیه کنید. برای اینکه با بزرگ‌ترین اثر ثبت جهانی ایران آشنا شوید، این مقاله را از دست ندهید.

بازار سرپوشیده تبریز با مساحتی بالغ بر یک کیلومتر مربع، وسیع‌ترین مجموعه به‌هم‌پیوسته آجری در دنیا است که از ۵,۵۰۰ حجره، ۲۰ راسته، ۲۵ تیمچه و ۳۵ سرا، مدرسه، حمام، مسجد و کاروان‌سرا تشکیل شده است و از نظر قرارگیری تمام این بخش‌ها در کنار هم، در میان بازارهای ایران همچون نگینی می‌درخشد.

به‌طور کلی، ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی ﺑﺎزار تبریز شامل ﺟﻤﻊ‌آوری، ﺗﻮزﻳﻊ و ﺧﺮده‌ﻓﺮوشی می‌شود. اجناس مختلفی در این بازار به فروش می‌رسد که مهم‌ترین آن‌ها فرش دستباف، کیف و کفش چرم، محصولات گیاهی و دارویی، ادویه، پارچه و... است که بیشتر حال‌وهوای بازارهای سنتی را دارد و در آن از وسایل پیشرفته امروزی مثل موبایل و کامپیوتر خبری نیست.

ویژگی‌های درخور توجه بازار تبریز

با توجه به اینکه مسجد جامع و مدارسی نظیر مدرسه صادقیه در این بازار وجود دارند، در مناسبت‌هایی همچون ایام نوروز یا عزاداری رمضان و محرم، کارکردهای اقتصادی بازار به حاشیه می‌روند. بازار تبریز با فرارسیدن ماه محرم سیاه‌پوش می‌شود و اغلب بازاری‌ها از هشتم تا دوازدهم محرم مغازه‌های خود را می‌بندند. تیمچه مظفریه به‌عنوان مرکز اصلی عزاداری‌ها، پذیرای بیشترین تعداد دسته‌های عزاداری است. در کنار عزاداری، اهالی بازار به پخش نذری‌هایی مثل چای، خرما، کلوچه و... بین عزاداران حسینی می‌پردازند. آیین عزاداری در بازار تبریز در فهرست آیین‌های ملی ثبت شده است.

مجموعه بازار تاریخی تبریز از بخش‌های مختلفی مثل حجره، کاروان‌سرا، تیمچه، دالان، بازار، میدان، راسته بازار، چهار سوق، بازارچه، دروازه، مسجد، کتابخانه، پل بازار، بقعه، مدرسه، زورخانه، حمام، موزه، خانه و غیره تشکیل شده است.

بازار تبریز نمونه جذابی از معماری باشکوه ایرانی است. این بازار زیبا با مساحتی در حدود ۱ کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار جهان به شمار می‌رود. عرض این بازار ۴ الی ۵ متر و ارتفاع آن ۵ الی ۶ متر است. سقف بازار تبریز از گنبدهای آجری تشکیل شده است که روزنه‌هایی در آن وجود دارند. این روزنه‌ها علاوه بر تامین نوری ملایم برای بازار، وظیفه تهویه را نیز بر عهده دارند. بزرگ‌ترین گنبد بازار، گنبد تیمچه امیر است و تیمچه مظفریه زیباترین معماری بازار را دارد. ناگفته نماند پروژه بازسازی بازار تبریز در سال ۲۰۱۳ برنده جایزه معماری آقاخان شده است.

بازار بزرگ تبریز، بازاری است متشکل از راسته بازارها، تیمچه‌ها، کاروان سراها، دالان‌ها، مدارس و مساجد، بازارچه‌ها و گرمابه‌های متعدد. راسته‌بازارها معابر اصلی بازار هستند و توسط راسته‌های فرعی به هم وصل شده‌اند. در فضای بین راسته‌ها، تیمچه‌ها و سرای‌ها قرار دارند. بیشتر تیمچه‌ها و سرای‌ها از ۳ طبقه ساخته شده‌اند. یک طبقه برای انبار، طبقه‌ای دیگر برای کسب و کار و بالاترین طبقه برای استراحت. از بازارچه‌های مهم بازار تبریز می‌توان به بازار امیر، بازار بلور فروشان، بازار شیشه‌گر خانه، بازار فرش و بازار کفاشان اشاره کرد.

برای بازدید از بازار تبریز نیاز به پرداخت هزینه نیست و می‌توانید به صورت رایگان از بازار بزرگ تبریز دیدن کنید. این بازار به جز تعطیلات رسمی، در باقی روزها از صبح تا حوالی ۱۰ شب، پذیرای بازدیدکنندگان است. ۲ الی ۵ ساعت زمان خوبی برای بازدید از بازار تبریز است. البته اگر قصد خرید دارید، پیشنهاد می‌کنیم ۱ روز کامل را به بازار تبریز اختصاص دهید.

پاییز که بیاید نمی‌دانی لپ‌های دخترک از سرما سرخ شده یا برق سیب‌های مزرعه است که خون به صورت او می‌آورد. زمستان هر سال، دخترک عروسی است با لباسی سراسر سفید و هر سال، این قصه تکرار می‌شود. سمیرم وسعت چندانی ندارد؛ اما پر از زیبایی است. اگر شما هم دوست دارید با جاهای دیدنی سمیرم اصفهان آشنا شوید.

درباره سمیرم زیبا

سمیرم، شهر هزار چشمه و نگین گردشگری استان اصفهان، شهری است که در ۱۶۵ کیلومتری جنوب اصفهان واقع شده است. این شهر کوهستانی معماری منحصربه‌فردی هم دارد و با جاذبه‌های طبیعی زیبای خود در شهر و اطراف آن، یک مقصد کاملا ایدئال و محبوب برای سفرهای تابستانی و از جاهای دیدنی اصفهان است.

این شهر از نظر طبیعی واقعا غنی است و هرآنچه را که باید داشته باشد، دارد؛ از چشمه‌های پرآب و رودخانه‌های خروشان گرفته تا آبشارهای بکر و باغ‌های پربار، همه‌وهمه در این شهر یافت می‌شوند.

سمیرم در ارتفاع ۲۴۶۰ متری از سطح دریا قرار دارد و به بام ایران نیز مشهور است. ویژگی های خاص این شهر در کنار طبیعت بکر و زیبا و بافت قدیمی شهر ترکیبی فوق العاده ایجاد کرده است که می تواند نظر هر مسافری علاقه مندی را به خود جلب کند.

در ادامه قصد داریم تا شما را با چند مورد از دیدنی های سمیرم آشنا کنیم. در این بام سبز به خاطر وجود منابع آبی فراوان شاهد طبیعتی بکر هستیم که در کنار بافت قدیمی شهر چشم اندازی جالب توجه خلق کرده است.

جاذبه‌های بی‌نظیر سمیرم

آبشار سمیرم

آبشار سمیرم که آن را عروس زاگرس نیز می‌نامند، یکی از پرطرفدارترین جاذبه‌های طبیعی سمیرم محسوب می‌شود. این آبشار که در چهار کیلومتری شرق سمیرم و ۱۶۰ کیلومتری جنوب اصفهان واقع شده است. در یک دره واقع شده و باشکوه تمام از میان دو دیواره سنگی به پایین فرو می‌ریزد. آبشار سمیرم یکی از بهترین مکان‌های طبیعی سمیرم برای شب‌مانی است.

صخره‌های اطراف آبشار که در زیر فرشی مخلمین از خزه‌ها پنهان شده‌اند، صلابت و زیبایی آن را به کمال رسانده‌اند. آب این آبشار که ارتفاع آن ۳۵ متر است، پس از فرو ریختن از بالای دره، حرکت خود را به‌صورت یک چشمه پلکانی در میان تفرجگاه ادامه می‌دهد و در اطراف آن سکوهایی ایجاد شده که برای نشستن و استراحت کاملا مناسب هستند.

در اطراف این آبشار تمام امکانات رفاهی لازم از جمله رستوران، مغازه‌های اغذیه‌فروشی، نمازخانه، سرویس بهداشتی و حتی باربیکیو فراهم شده است. در ضمن، در فصل زمستان نیز بازدید از این آبشار نسبتا راحت است و قندیل‌های یخی در اطراف آن که با انعکاس نور خورشید همچون جواهری درخشان به نظر می‌رسند، زیبایی بی‌نظیری دارند.

آدرس: ۴ کیلومتری شرق سمیرم

چال قفا یکی از دیدنی های سمیرم است که در جنوب غربی این شهر قرار دارد. این کوه دشتی سرسبز و پر از انواع گل های وحشی و طبیعی است، چشمه سارهای فراوان دارد و در اطراف آن دیواره های سنگی صخره های بلند و کوهستانی دیده می شود. تنها قدم زدن در این فضای زیبا و طبیعی و بکر و رویایی می تواند هر انسانی را به وجد آورد. همچنین در برخی اوقات سال عشایر و سیاه چادرهای زیبا و جالب آن ها نیز در این دشت وجود دارد و شما میتوانید با این مردمان تعامل داشته و از محصولات طبیعی و درجه یک ساخته دست خود آنها خریداری کنید.

علاوه بر این وجود پرندگانی مانند کبک، تیهو و دیگر پرندگان مهاجر در برخی از اوقات سال زیبایی این فضا را دو چندان می کند. در ضمن در نیمه دوم فروردین و اوایل اردیبهشت این دشت پر از گل های لاله واژگون می شود که منظره ای شگفت انگیز ایجاد میکند.

چشمه آب ملخ یا تخت سلیمان

در ۴۵ کیلومتری جنوب غربی شهر سمیرم، روستای آب ملخ قرار دارد. این روستا به روستای نیم روز نیز معروف است چون موقعیت جغرافیایی آن به صورتی است که در میان کوه ها قرار گرفته و نور آفتاب با زاویه خاصی به این روستا می تابد. مانند دیگر روستاهای زیبا و خوش آب و هوای سمیرم این روستا نیز دارای چشمه ها و آبشار های زیادی است که باعث شده از دیدنی های سمیرم محسوب شود. و طبیعت زیبا و بکر این منطقه آن را به یکی از نقاط گردشگری سمیرم تبدیل کرده است.

سابقه تاریخی شهر سمیرم مربوط ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و چیزی حدود زمان هخامنشیان ‌است‌. شاهد این ادعا وجود خرابه‌هایی از خانه‌ای باستانی در میان مزرعه‌ای در جنوب شهر سمیرم‌، سنگ قبرهایی مربوط به اوایل اسلام‌، آتشگاه‌های معتبر، کتیبه‌های ناخوانای غار اشکفت‌زر، فیل‌های سنگی دوران ساسانی و سنگ نبشته‌های میخی است که در دل کوه‌های اطراف شهر حک شده‌اند. همه این نشانه‌ها از قدمت چندهزارساله‌ سمیرم حکایت دارند.

شبستان مسجد جامع

آنچه شبستان مسجد جامع سمیرم را از سایر بناها مجزا می‌کند، شیوه ساخت آن است. این مسجد در عمق ۴متری از سطح زمین ساخته شده است. نکته جالب اینکه داخل شبستان سقف‌های گنبدی‌شکل دارد؛ اما در طبقه بالای آن خود مسجد جامع ساخته شده است.

منبع:شهر خبر