پیشگیری از سرطان ریه: راهکارهای علمی برای سلامت جامعه
سرطان ریه یکی از شایع‌ترین و کشنده‌ترین انواع سرطان در جهان و ایران است که سالانه جان هزاران نفر را تهدید می‌کند. با توجه به افزایش آگاهی عمومی و پیشرفت‌های پزشکی، پیشگیری از این بیماری به اولویت اصلی برنامه‌های بهداشتی در ایران تبدیل شده است.
به گزارش سهندخبر، سرطان ریه اغلب با عوامل محیطی و سبک زندگی مرتبط است. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مطالعات انجام‌شده توسط وزارت بهداشت ایران، مهم‌ترین عوامل خطر عبارتند از:
-
سیگار و تنباکو: بیش از ۸۵ درصد موارد سرطان ریه با مصرف سیگار یا قرار گرفتن در معرض دود آن مرتبط است. در ایران، با وجود کاهش ۱۰ درصدی مصرف سیگار در سال‌های اخیر، همچنان حدود ۱۵ درصد جمعیت بالغ سیگار می‌کشند.
-
آلودگی هوا: ایران با چالش جدی آلودگی هوا مواجه است. در شهرهایی مانند تهران و تبریز، غلظت ذرات معلق PM2.5 به‌طور متوسط ۳۵ میکروگرم بر مترمکعب گزارش شده که ۱.۵ برابر حد مجاز WHO است و خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش می‌دهد.
-
رادون: گاز رادون، یک ماده رادیواکتیو طبیعی، در برخی مناطق ایران مانند آذربایجان شرقی و کردستان شناسایی شده است. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض این گاز، به‌ویژه در خانه‌های با تهویه نامناسب، ریسک ابتلا را بالا می‌برد.
-
سابقه خانوادگی و عوامل ژنتیکی: اگرچه کمتر شایع است، اما سابقه خانوادگی سرطان ریه می‌تواند خطر را تا ۲ برابر افزایش دهد.
راهکارهای پیشگیرانه علمی
پیشگیری از سرطان ریه نیازمند ترکیبی از تغییر رفتار فردی، اقدامات دولتی، و آگاهی‌بخشی عمومی است. در ادامه، راهکارهای مؤثر بر اساس تحقیقات علمی ارائه می‌شود:
۱. ترک سیگار و کاهش مواجهه با دود
-
آموزش و حمایت: در آذرماه ۱۴۰۳، وزارت بهداشت با همکاری سازمان بهزیستی، کمپین «تنفس پاک» را با هدف ترک سیگار راه‌اندازی کرد. این کمپین با ارائه مشاوره رایگان و داروهای ترک سیگار (مانند بوپروپیون و نیکوتین‌درمانی) به بیش از ۵۰ هزار نفر در سراسر کشور خدمات ارائه داد.
-
محدودیت قانونی: افزایش مالیات بر سیگار و ممنوعیت تبلیغات تنباکو در رسانه‌ها، که از تیرماه ۱۴۰۳ اجرایی شد، به کاهش ۵ درصدی مصرف سیگار در شش ماه منجر شد.
۲. بهبود کیفیت هوا
-
سیاست‌های زیست‌محیطی: دولت در سال ۱۴۰۳ با اجرای طرح «هوای پاک» در کلان‌شهرها، تعداد خودروهای فرسوده را به ۲۰۰ هزار دستگاه کاهش داد و استفاده از سوخت‌های پاک را در نیروگاه‌ها اجباری کرد. این اقدامات، غلظت ذرات معلق را در تهران ۱۵ درصد کاهش داد.
-
کاشت درخت: پروژه ملی کاشت ۵ میلیون درخت در مناطق شهری، که از ۲۰ مهر ۱۴۰۳ آغاز شد، به بهبود کیفیت هوا و کاهش اثرات آلودگی کمک کرده است.
۳. کاهش مواجهه با رادون
-
اندازه‌گیری و تهویه: وزارت بهداشت در همکاری با سازمان انرژی اتمی، برنامه‌ای برای اندازه‌گیری سطوح رادون در منازل مسکونی در مناطق پرخطر آغاز کرد. توصیه شده است که تهویه مناسب و استفاده از سیستم‌های فیلتراسیون، مواجهه را تا ۸۰ درصد کاهش دهد.
-
ساخت‌وساز ایمن: آیین‌نامه جدیدی برای ساخت‌وساز منازل با استانداردهای ضد رادون در ۱۰ استان اجرا شد.
۴. غربالگری و تشخیص زودهنگام
-
برنامه غربالگری ملی: در سال ۱۴۰۳، طرح غربالگری سرطان ریه برای افراد بالای ۵۰ سال با سابقه سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض آلودگی شدید اجرا شد. تا کنون، بیش از ۱۰۰ هزار نفر در این طرح شرکت کرده‌اند و ۵ درصد موارد ابتدایی شناسایی شده‌اند.
-
دسترسی به تصویربرداری: افزایش دسترسی به سی‌تی‌اسکن با هزینه‌های یارانه‌ای در بیمارستان‌های دولتی، تشخیص زودهنگام را تسهیل کرده است.
نقش آگاهی‌بخشی و مشارکت اجتماعی
افزایش آگاهی عمومی، نقش کلیدی در پیشگیری دارد. سازمان‌های مردم‌نهاد با برگزاری کارگاه‌های آموزشی در مدارس و مساجد، به بیش از ۵۰۰ هزار نفر آموزش‌های لازم را ارائه دادند. پویش «نفس تازه» در شبکه‌های اجتماعی، با انتشار محتوای آموزشی درباره خطرات سیگار و آلودگی هوا، بیش از ۲ میلیون بازدید داشت. یکی از شرکت‌کنندگان در این کارگاه‌ها گفت: «با این آموزش‌ها فهمیدم که ترک سیگار چقدر به سلامتی من و خانواده‌ام کمک می‌کنه.»
دستاوردها و آمارها
-
کاهش آمار ابتلا: بر اساس گزارش وزارت بهداشت، نرخ ابتلا به سرطان ریه در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲، ۳ درصد کاهش یافته است.
-
افزایش امید به زندگی: تشخیص زودهنگام و اقدامات پیشگیرانه، نرخ بقا را در بیماران شناسایی‌شده در مراحل اولیه به ۴۵ درصد رسانده است.
-
کاهش مرگ‌ومیر: کاهش ۵ درصدی مرگ‌ومیر ناشی از سرطان ریه در کلان‌شهرها گزارش شده است.
چالش‌ها و توصیه‌ها
با وجود این پیشرفت‌ها، چالش‌هایی نیز وجود دارد:
-
پایین بودن مشارکت در مناطق روستایی: تنها ۳۰ درصد ساکنان روستاها در طرح‌های غربالگری شرکت کرده‌اند.
-
تداوم آلودگی هوا: کاهش آلودگی در برخی شهرها کافی نبوده و نیاز به اقدامات گسترده‌تر است.
متخصصان پیشنهاد می‌کنند که دولت بودجه بیشتری به آموزش عمومی و توسعه زیرساخت‌های بهداشتی اختصاص دهد. همچنین، تشویق به ورزش و رژیم غذایی سالم (مانند مصرف میوه و سبزیجات غنی از آنتی‌اکسیدان) می‌تواند به پیشگیری کمک کند.
پیشگیری از سرطان ریه با ترکیبی از سیاست‌های دولتی، آگاهی‌بخشی، و مشارکت مردمی به موفقیت‌هایی دست یافته است. کاهش مصرف سیگار، بهبود کیفیت هوا و تشخیص زودهنگام، گام‌های مؤثری در این مسیر بوده‌اند. با ادامه این تلاش‌ها و رفع چالش‌ها، می‌توان امید داشت که در آینده‌ای نزدیک، نرخ ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری به‌طور قابل‌توجهی کاهش یابد.
