معرفی کتاب «نبوتها در نهج البلاغه»

یکی از نکاتی که در سخنرانی نوروزی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مورد اشاره قرار گرفت، مطالعه و تدبر در نهج البلاغه بود. رسانه KHAMENEI.IR به بررسی کتاب «نبوتها در نهج البلاغه» از سری شروح نهج‌البلاغه که توسط رهبر انقلاب اسلامی ایراد گردیده است میکند. این کتاب توسط انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده است.
 
در تابستان ۵۹ شاخه‌ دانشجویی حزب جمهوری سلسله درس‌های نهج‌البلاغه را در موضوع نبوت‌ها در نهج‌البلاغه به مدت سه ماه برای رهبر انقلاب اسلامی تنظیم می‌کند. این جلسات چهارشنبه‌ها حدود ساعت ۵ تا ۷ عصر از تاریخ ۱۱ تیر تا ۱۹ شهریور در حضور خواهران و برادران دانشجو تشکیل می‌شده است. از آن‌جا که انقلاب اسلامی در ادامه اهداف نبوت‌ها و برای تحقق همان آرمان‌های اصیل و الهی تعریف می‌شود، موضوع این جلسات به ایت بحث اختصاص یافته است. حضرت آیت‌الله سید‌علی خامنه‌ای(مد‌ظله‌العالی) در بخشی از این جلسات می‌فرمایند:« نهج‌البلاغه یک کتابی است که... حکایت می‌کند از همین چند بعدی بودن اسلام و چند بعدی بودن انسان و بالنتیجه، چندبعدی بودن انقلاب اسلامی. خود نهج‌البلاغه هم که کتاب تدوین شده‌ انقلاب اسلامی اسشت و آئین‌نامه این انقلاب می‌توان به حسابش آورد، دارای همین خصوصیت است.»
 
بررسی نبوت در نهج‌البلاغه
روش تدریس ایشان در این جلسات به این صورت بوده است که خودشان متن نهج‌البلاغه را بر تخته‌سیاهی می‌نوشتند و ابتدا واژگان آن را معنا می‌کردند و سپس به ترجمه و شرح آن می‌پرداختند. این کتاب به گونه‌ای نوشته شده است که نظم و اصول این جلسات به مخاطب ارائه شود.

کتاب نبوتها در بردارنده‌ی متن آن جلسات و سه گفتار از جلسات شرح نهج‌البلاغه‌ی پیش از انقلاب شامل بیان و توضیح بخش‌هایی از خطبه‌های ۸۶، ۱۷۴ و ۱۹۲ می‌باشد که قبلا در کتاب منشور حکومت علوی منتشر شده بود و اکنون به دلیل تناسب با مباحث این کتاب در این اثر گنجانده شده است. همچنین مقاله‌ی جامعه‌ها در شبانگاه ظهور انبیاء که در ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۶۰ در کنگره‌ی هزاره نهج‌البلاغه توسط حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی) ارائه شده‌ بود نیز در مطلع این کتاب برای مخاطبان ارئه شده است. در این مقاله مروری، به نقد و بررسی کتاب «نهج البلاغه (نبوتها در نهج البلاغه)» خواهیم پرداخت. این نسخه از نهج البلاغه که با ۱۹۵ صفحه محتوا، جلد اول آثار جمع‌آوری شده از سخنان، خطبه‌ها و نامه‌های امام علی (علیه السّلام) ارائه شده است، از سوی مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی و با همکاری دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای منتشر شده است. در ادامه سعی شده است با بررسی ابعاد تاریخی، ادبی، موضوعی و ویراستاری این اثر، تصویری جامع از اهمیت و تأثیر آن بر خوانندگان معاصر ارائه شود.
 
تحلیلی بر کلام امیرالمؤمنین (علیه السّلام) پیرامون نبوت در نهج‌البلاغه
نهج البلاغه، مجموعه‌ای از کلمات و جملات برگزیده از سخنان امام علی (علیه السّلام) است که در طول تاریخ اسلام به عنوان منبعی بی‌بدیل در مباحث اخلاقی، فلسفی و سیاسی شناخته شده است. اهمیت این متن نه تنها به دلیل محتویات معنوی و حکمت‌آموز آن است، بلکه به عنوان مرجعی برای نقد و بررسی مسائل معاصر نیز ارزشمند شمرده می‌شود. در این نسخه خاص، جنبه نبوتی نهج البلاغه مورد توجه قرار گرفته که نشان از تلاش ویراستاران برای استخراج پیام‌های الهی و هدایتگر از میان این سخنان گرانقدر معظم‌له دارد. از نظر تاریخی، نهج البلاغه علاوه بر ارزش دینی، به عنوان سندی از زبان‌آموزی، فصاحت و بلاغت عربی، و همچنین بیانگر دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی دوره اولیه اسلام تلقی می‌شود. در این اثر، مخاطب می‌تواند با بررسی متون، به درک عمیق‌تری از پیام‌های عدالت، معرفت و اخلاق دست یابد و از اندیشه‌های ابدی امام علی (علیه السّلام) بهره‌مند شود.

آیت‌الله خامنه‌ای  در این دوره از زندگی خود که در ابتدای همین متن به آن اشاره کردم با رویکردی دقیق و پژوهشی، متن‌های اصلی نهج‌البلاغه را متناسب با موضوع نبوت در کلام امیر مومنان مورد بررسی قرار داده و نکات برجسته‌ی آن‌ها را استخراج نموده‌اند. دقت و تمرکز ایشان موجب شده تا با پژوهشی متفاوت روبرو باشیم. دست کم ما در این اثر انتخاب دقیق متون را داریم. یعنی معظم‌له در این پروژه، خطبه‌ها و حکمت‌هایی را انتخاب کرده‌اند که بار معنوی و پیام‌های اخلاقی آن‌ها در راستای نکات نبوتی و هدایتگر قرار دارد. این رویکرد موجب شده تا خواننده بتواند با جنبه‌های تخصصی‌تر از کلام امیرمومنان روبرو شود.

هم‌چنین در این اثر باتقسیم‌بندی محتوا به بخش‌های مختلف مرتبط با مسئله نبوت روبرو هستیم. یعنی ایشان با بررسی دقیق خطبه‌ها و همه آنچه حضرت امیر درباره نبوت و سلسله پیامبری گفته‌اند یک دایره‌المعارف نسبتا دقیق از این موضوع به مخاطب ارائه می‌کند. مثلا تمرکز بر زمینه اجتماعی بعثت پیامبران، طبقه اجتماعی، گزینش پیامبران و وظایف آنها که در نهج‌البلاغه آمده است تصویری دقیق از این موضوع را در منظومه فکری این کتاب گرانقدر عرضه می‌کند.

همچنین این نسخه علاوه بر ارائه متن اصلی، شامل حواشی و توضیحات پژوهشی است که به تبیین معانی عمیق‌تر و نکات ضمنی متن کمک می‌کند. این توضیحات نه تنها زمینه‌ی فهم بهتر مفاهیم را برای مخاطب فراهم می‌آورد، بلکه به ارتقای سطح علمی و پژوهشی اثر می‌افزاید.
 
زمینه اجتماعی بعثت پیامبران در نهج‌البلاغه
با نگاهی دقیق به محتوای این نسخه، می‌توان مضامین متعددی را شناسایی کرد که هر کدام بار معنوی و اخلاقی خاص خود را دارند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مضامین پرداخته می‌شود.

البته برخی از مطالب کتاب در سه جلد دیگر مرتبط با نهج‌البلاغه مشترک است که ما اینجا از تکرار و اشاره به آنها خودداری می‌کنیم و تمرکز این متن را بر روی موضوع نبوت که نام کتاب هم هست قرار می‌دهیم.موضوعاتی همچون زمینه اجتماعی بعثت پیامبران، طبقه اجتماعی، گزینش و وظایف پیامبران از جمله مباحث مطروحه با توجه به کلام نورانی حضرت در بیانات رهبر انقلاب است.

ایشان معتقد است که اهمیت بحث نبوت برای فهمیدن اندیشه‌ی اسلامی ضروری است. در ادامه توضیخ می‌دهند اگر بخواهیم به مسئله  توحید از ابعاد اجتماعی و کلاً انقلابی آن نگاه بکنیم، باید آن را به عنوان مسئله‌ای از مسائل نبوت تحت بررسی و پیگیری قرار بدهیم. پس شیوه‌ی بحث را به این صورت جلو می‌برند که  عناوین مختلفی و فصول گوناگونی از بحث نبوت را مطرح می‌کنند و در ذیل این عناوین، سخن علی بن ابی طالب (علیه السّلام) در نهج البلاغه را پیش می‌کشند و آن را شرح می‌دهند. سپس ادامه می‌دهند: «نگاه به نبوت به عنوان یک واقعیت تاریخی است. ایشان توضیح می‌دهند بی‌گمان در تاریخ بشریت حادثه‌ای که ما نام آن را نبوّت می‌گذاریم اتفاق افتاده در وجود این حادثه میان ما و میان بی اعتقادان به نبوّت اختلافی نیست؛ اختلاف در تفسیر این حادثه است اختلاف در مضمون پیامی است که در این حادثه وجود دارد اما در اصل حادثه، در این واقعیت ،تاریخی میان ما و هیچ یک از انسانهایی که با تاریخ سر و کاری دارند اختلافی وجود ندارد. موسی یک پدیده ای است در تاریخ واقع شده؛ عیسی از نظر آن کسانی که قبول دارند عیسی بوده است همین طور، و دیگر پیامبران با تاریخچه‌های کمابیش روشن یا مبهم، همین طور. ما نبوت را به این چشم در این بحث نگاه میکنیم این واقعه را این حادثه‌ی تاریخی را در نظر می‌گیریم.» موضوع این است که زمینه اجتماعی و فکری و اقتصادی ظهور نبوّتها چیست؟ رهبر انقلاب با تکیه بر خطبه اول نهج‌البلاغه سعی در تبیین و تحلیل این پرسش و پاسخ مرتبط دارند.

البته در این میان و بین مباحث درباره نبوت حضرت از تاکید بر موضوعات مرتبط غافل نیستند از جمله تاکید بر اهمیت حکمت و دستیابی به معرفت الهی، از دیگر نکات مهمی است که در این اثر مورد توجه قرار گرفته است. امام علی (علیه السّلام) با بیاناتی عمیق و فلسفی، خواننده را به جستجوی حقیقت و آگاهی از سرای کائنات و عوالم هستی دعوت می‌کند.

 

نهج‌البلاغه منبعی الهام‌بخش برای جامعه معاصر
کتاب «نهج البلاغه (نبوتها در نهج البلاغه)» اثری برجسته در حوزه معارف اسلامی است که با بهره‌گیری از سخنان امام علی (علیه السّلام)، هم به‌عنوان منبعی تاریخی و دینی و هم به‌عنوان نمونه‌ای از بلاغت و حکمت اسلامی شناخته می‌شود. این اثر، با انتخاب‌های دقیق ویراستاری و افزودن حواشی پژوهشی، تلاش می‌کند تا پیام‌های عمیق و چند لایه کلام امام معصوم  را به شرایط و نیازهای معاصر پیوند دهد و خوانندگان را به تفکر عمیق‌تری در باب نبوت دعوت کند.

ایشان با توضیح تعهد پیامبران در برابر انسانها و تلاش برای ایجاد جامعه‌ی دینی و مفاد عهد خدا با انسانها با توجه به کلام حضرت امیر و ارجاع به آیات مرتبط در نهایت به تذکر نعمات از جانب پیامبران اشاره می‌کنند و فراموش کردن نعمت خود انسانی می‌رسد. یعنی انسان ابزرا و وسایلی را که میتواند به او معرفت و شناخت بدهد را به کار نگیرد بلکه از اصل وجود آنها هم غافل بماند و فراموش کند. ختم نبوت و پیروزی قطعی نبوتها هم از دیگر مباحث مطروحه در بخش پایانی کتاب است. خاصه در بخش ختم نبوت به نبود تنازع میان انبیا و تعهد پیامبران دیگر مقابل پیامبر اکرم شده است.

در نهایت، این نسخه از نهج البلاغه نشان‌دهنده تلاش عالمانه رهبر انقلاب اسلامی در راستای معرفی و تبیین موضوعی نهج‌البلاغه است. آن چنان که به‌عنوان منبعی الهام‌بخش برای وضعیت اکنون جامعه ما موضوعیت دارد.
 
نبوّتها > انتشارات انقلاب اسلامی